Η καλοήθης υπερπλασία του προστάτη (benign prostatic hyperplasia – BPH) είναι μία ιστολογική διάγνωση που αφορά τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων των λείων μυικών ινών και των αδενικών επιθηλιακών κυττάρων της μεταβατικής ζώνης.
Ο διογκωμένος αδένας προκαλεί συμπτώματα από το κατώτερο ουροποιητικό σύστημα (lower urinary tract symptoms – LUTS) είτε εξαιτίας της μηχανικής απόφραξης του αυχένα της ουροδόχου κύστης και της ουρήθρας, είτε εξαιτίας του αυξημένου τόνου των λείων μυικών ινών.
Στην αντιμετώπιση της καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη και των συμπτωμάτων που προκαλούνται από αυτή, είναι πρωταρχικής σημασίας ο αποκλεισμός, από το ιστορικό του ασθενούς, κάθε αιτίας που μπορεί να υποδηλώνει μη-BPH αίτια των LUTS. Τα LUTS δηλαδή μπορεί να μην σχετίζονται με έναν υπερπλαστικό προστάτη αδένα.
Τα συμπτώματα του κατώτερου ουροποιητικού συστήματος περιλαμβάνουν τα αποφρακτικά συμπτώματα ή συμπτώματα κένωσης και τα ερεθιστικά συμπτώματα ή συμπτώματα πλήρωσης. Δομικές ή λειτουργικές ανωμαλίες σε ένα ή περισσότερα μέρη του κατώτερου ουροποιητικού, του περιφερικού και/ή του κεντρικού νευρικού συστήματος, αλλά και καρδιαγγειακά, αναπνευστικά ή νεφρολογικά νοσήματα, μπορεί να οδηγήσουν σε εκδήλωση συμπτωματολογίας από το κατώτερο ουροποιητικό.
Τα LUTS που οφείλονται στην υπερπλασία του προστάτη στον ηλικιωμένο (και όχι μόνο) άνδρα μπορεί να έχουν σημαντική επίδραση στην ατομική υγεία και, αν και δεν αποτελούν τις περισσότερες φορές απειλή για τη ζωή, επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα ζωής.
Πρόσφατες μελέτες αναδεικνύουν και μια συσχέτιση μεταξύ LUTS και στυτικής δυσλειτουργίας, καθώς παράγοντες σχετιζόμενοι με τον τρόπο ζωής (μειωμένη ή καθόλου άσκηση, διατροφή και παχυσαρκία) φαίνεται επίσης να έχουν αντίκτυπο στα LUTS. Οι παράγοντες κινδύνου αποκτούν μεγαλύτερη σημασία με τη γήρανση του ανδρικού πληθυσμού και την «επιδημία» της παχυσαρκίας, στοιχεία που θα οδηγήσουν σε ακόμη μεγαλύτερη πίεση του συστήματος υγείας.
Ο βασικός στόχος της θεραπείας είναι η ανακούφιση των ενοχλητικών συμπτωμάτων. Η ανάπτυξη όμως νεότερων φαρμακευτικών και χειρουργικών μέσων θεραπείας, βοηθούν επιπλέον και στην πρόληψη της εξέλιξης της νόσου.
ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
Φυσική Εξέταση
Αυτή, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνει τη δακτυλική εξέταση του προστάτη και μας δίνει τη δυνατότητα να εκτιμήσουμε αδρά το μέγεθος του προστάτη και να εντοπίσουμε ύποπτες μάζες που μπορεί να υποδηλώνουν καρκίνο του προστάτη.
Απαραίτητη είναι επίσης μια αδρή νευρολογική εξέταση, καθώς και η εκτίμηση της κοιλιακής χώρας και των νεφρών άμφω.
Σημαντικό ρόλο στη διαγνωστική προσέγγιση έχουν ερωτηματολόγια για την εκτίμηση των συμπτωμάτων από το κατώτερο ουροποιητικό, με κυριότερο το ερωτηματολόγιοτης Διεθνούς Βαθμολογίας Συμπτωμάτων του Προστάτη (International Prostate Symptom Score – IPSS), το οποίο περιλαμβάνει και ερώτημα σχετικό με την ποιότητα ζωής των ασθενών.
Εργαστηριακές εξετάσεις
Περιλαμβάνουν τον έλεγχο του αίματος με γενική αίματος, βιοχημικό έλεγχο και εκτίμηση της νεφρικής λειτουργίας, καθώς και έλεγχο των επιπέδων του προστατικού αντιγόνου (prostate specific antigen – PSA). Δεν πρέπει να λησμονούμε τον έλεγχο των ούρων με μια γενική εξέταση ούρων και πιθανά με μια καλλιέργεια ούρων, ώστε να μπορέσουμε να εντοπίσουμε μια μικροσκοπική αιματουρία ή μια φλεγμονή.
Υπερηχογράφημα
Θα μας κατευθύνει στην εκτίμηση της κατάστασης των νεφρών και στον αποκλεισμό πιθανής παθολογίας σχετιζόμενης με διατάσεις των πυελοκαλυκικών συστημάτων, με ύποπτα για νεοπλασία μορφώματα ή για λίθους. Βοηθά επίσης στην λειτουργική αξιολόγηση της ουροδόχου κύστης με την εκτίμηση του υπολείμματος ούρων, ενώ μπορούμε να εκτιμήσουμε και τον όγκο του προστάτη αλλά και την ανατομία του.
Ουροροομετρία
Η Ουροροομετρία είναι μια ευρέως χρησιμοποιούμενη μη επεμβατική ουροδυναμική μέτρηση. Οι εκτιμόμενες παράμετροι είναι η μέγιστη ροή ούρων (σε mL ανά δευτερόλεπτο, Qmax) αλλά και η εκτίμηση του μοτίβου της ροής. Ωστόσο, φυσιολογικοί αντισταθμιστικοί μηχανισμοί μπορεί να οδηγήσουν σε κανονικό Qmax ακόμη και με την παρουσία απόφραξης. Έτσι, η ουροροομετρία δεν είναι πάντα σε θέση να αποσαφηνίσει το υποκείμενο αίτιο της μειωμένης ροής ούρων και δεν αποτελεί έτσι υποχρεωτική εξέταση, τουλάχιστον κατά την αρχική αξιολόγηση των LUTS.
Ουρηθροκυστεοσκόπηση
Σε ασθενείς που παρουσιάζουν μικροσκοπική ή μακροσκοπική αιματουρία με ή χωρίς LUTS, θα πρέπει να γίνει ουρηθροκυστεοσκόπηση ώστε να περιοριστεί ή και να αποκλειστεί κάθε υποψία για καρκίνο της ουροδόχου κύστης. Επιπλέον, η ουρηθροκυστεοσκόπηση είναι χρήσιμη για τη διάγνωση πιθανής παθολογίας στην ουρήθρα, όπως τα στενώματα ουρήθρας.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
Φαρμακευτική αγωγή
Ο γιατρός θα πρέπει να συζητήσει τα οφέλη και τους κινδύνους των θεραπειών με τον ασθενή και εάν η θεραπεία είναι επιτυχής και ο ασθενής είναι ικανοποιημένος, η τακτική παρακολούθηση είναι επαρκής.
Στις περιπτώσεις που η συμπτωματολογία κρίνεται ήπια, τότε αρκεί η παρακολούθηση χωρίς την προσθήκη φαρμακευτικής αγωγής. Σε αντίστοιχες περιπτώσεις η χορήγηση συμπληρωμάτων διατροφής, τα οποία περιλαμβάνουν εκχυλίσματα του φυτού saw palmetto (Serenoa repens) και τσουκνίδα (Urtica dioica) μπορεί επίσης να αποτελέσει ιδανικό θεραπευτικό μέτρο για την αντιμετώπιση της συμπτωματολογίας.
Η θεραπευτική προσέγγιση θα πρέπει πολλές φορές να περιλαμβάνει την τροποποίηση των συνηθειών διατροφής και πρόσληψης υγρών, αλλά και θεραπεία με αντιχολινεργικά φάρμακα ή αναστολείς της φωσφοδιεστεράσης τύπου 5.
Οι βασικές όμως κατηγορίες φαρμάκων είναι:
α1-αδρενεργικοί αποκλειστές
Οι α1 αδρενεργικοί αποκλειστές προκαλούν χάλαση των λείων μυικών ινών του προστάτη. Περιλαμβάνονται σε αυτούς ουσίες όπως η Αλφουζοσίνη, η Δοξαζοσίνη, η Ταμσουλοσίνη και η Τεραζοσίνη. Είναι κατάλληλοι και αποτελεσματικοί για ασθενείς με ενοχλητικά, μέτρια έως σοβαρά LUTS οφειλόμενα στην υπερπλασία του προστάτη. Αν και υπάρχουν μικρές διαφορές στα προφίλ ανεπιθύμητων ενεργειών, όλα φαίνεται να έχουν την ίδια κλινική αποτελεσματικότητα.
Αναστολείς της 5α-ρεδουκτάσης
Η Φιναστερίδη και η Δουταστερίδη είναι αναστολείς της 5α-ρεδουκτάσης και έτσι εμποδίζουν τη μετατροπή της τεστοστερόνης σε διυδροτεστοστερόνη, που γίνεται από την 5α-ρεδουκτάση. Βελτιώνουν έτσι τα αποφρακτικά συμπτώματα από το κατώτερο ουροποιητικό, ελαττώνοντας το μέγεθος του προστάτη. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες μπορεί να περιλαμβάνουν τη στυτική δυσλειτουργία, την ελαττωμένη libido και πιθανές συναισθηματικές διαταραχές.
Οι παραπάνω κατηγορίες φαρμάκων μπορεί να χορηγηθούν και συνδυαστικά.
ΕΠΕΜΒΑΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ
Συνιστάται χειρουργική επέμβαση σε ασθενείς με νεφρική ανεπάρκεια δευτεροπαθή στην ΚΥΠ, σε ασθενείς που παρουσιάζουν υποτροπιάζουσες λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος, σε βαριά ή υποτροπιάζουσα αιματουρία λόγω υπερπλασίας προστάτη ή σε λιθίαση στην ουροδόχο κύστη, συνδυαζόμενη με καλοήθη υπερπλασία και συμπτωματολογία ανθεκική σε φαρμακευτική αγωγή.
Η παρουσία εκκολπώματος της ουροδόχου κύστης αποτελεί σχετική και όχι απόλυτη ένδειξη
Ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές
Μέθοδος Έγχυσης Ατμού
Βασίζεται στην έγχυση ατμού μέσω της ουρήθρας, με αποτέλεσμα τη συρρίκνωση του προστάτη. Παρέχει το πλεονέκτημα της διενέργειας θεραπείας με τοπική μόνο αναισθησία, βελτιώνοντας τη συμπτωματολογία που οφείλεται σε μετρίου μεγέθους προστάτες, διατηρώντας πρακτικά ανεπηρέαστη την ποιότητα και την ποσότητα της εκσπερμάτισης.
Διουρηθρική εξάχνωση του προστάτη δια βελόνης (Transurethral needle ablation – TUNA)
Διουρηθρική θερμοθεραπεία μέσω μικροκυμάτων (Transurethral microwave heat treatments – TUMT)
Χειρουργικές θεραπείες
Οι βασικές χειρουργικές θεραπείες είναι:
Διουρηθρική Προστατεκτομή (Transurethral resection of the prostate – TURP)
Η προσπέλαση γίνεται μέσω της ουρήθρας και με τη χρήση μονοπολικού ή διπολικού ρεύματος γίνεται εξαίρεση του προστάτη σε μικρά κομμάτια με τη βοήθεια του ρεζεκτοσκοπίου. Η επέμβαση μπορεί να πραγματοποιηθεί με γενική ή ραχιαία αναισθησία και αποτελεί την μέθοδο εκλογής για όγκους προστάτη μέχρι 70-80cc. Τοποθετείται ένας ουρηθρικός καθετήρας, ο οποίος αφαιρείται συνήθως μετά από δύο (2) ημέρες.
Η ανοικτή προστατεκτομή / Λαπαροσκοπική-Ρομποτική αδενωματεκτομή
Η ανοικτή προστατεκτομή εφαρμόζεται σε πολύ μεγάλους προστάτες (>80cc) και αποτελεί αποτελεσματική θεραπεία και στην περίπτωση εκκολπωμάτων και μεγάλων λίθων στην κύστη, καθώς επιτρέπει την ταυτόχρονη αντιμετώπισή τους με μεγαλύτερη ευκολία. Απαιτείται μεγαλύτερη παραμονή στο νοσοκομείο και υπάρχει και αντίστοιχα μεγαλύτερη απώλεια αίματος, σχετιζόμενη με τις ανοικτές επεμβάσεις.
Την απάντηση στο «πρόβλημα» της ανάγκης για μεγαλύτερη παραμονή στο νοσοκομείο και της μεγαλύτερης απώλειας αίματος, μας τη δίνει η λαπαροσκοπική αδενωματεκτομή, η οποία όμως απαιτεί ειδική εκπαίδευση του χειρουργού στην τεχνική. Με την τεχνική αυτή επιτυγχάνεται η αφαίρεση του προστάτη μέσω μικροσκοπικών οπών και εξασφαλίζεται έτσι και η ελάττωση του μετεγχειρητικού άλγους του ασθενούς, με ταυτόχρονα άριστα λειτουργικά αποτελέσματα.
Θεραπείες με λέιζερ
Γενικά, η διουρηθρική εκτομή ή εκπυρήνιση του προστάτη με λέιζερ αποτελεί επιλογή ακόμη και για άνδρες με πολύ μεγάλο προστάτη (>100 cc). Με τη μέθοδο αυτή επιτυγχάνεται η αντιμετώπιση της υπερπλασίας του προστάτη σε χειρουργικό χρόνο συγκρίσιμο με τις παραδοσιακές τεχνικές, με μικρότερη απώλεια αίματος, αλλά και μικρότερη παραμονή του καθετήρα, άρα και μικρότερη νοσηλεία. Τα βασικά είδη λέιζερ που χρησιμοποιούνται είναι:
- το Holmium και η τεχνική εκπυρήνισης λέγεται HoLEP (Transurethral holmium laser enucleation of the prostate)
- Thulium και η τεχνική εκπυρήνισης λέγεται ThuLEP (Transurethral Thulium laser enucleation of the prostate)
- Green Light, με το οποίο όμως γίνεται εξάχνωση του προστάτη αδένα και δεν υπάρχει υλικό για βιοψία.
Τα αποτελέσματα των τεχνικών HoLEP και ThuLEP είναι εντυπωσιακά, αλλά οι τεχνικές απαιτούν ειδική εκπαίδευση του χειρουργού και ειδικό ιατροτεχνολογικό εξοπλισμό.